Godfried Wendelinus, eigenlijk Govaert Wendelen (Herk-de-Stad, 6 juni 1580 - Gent, 24 oktober 1667) was een Vlaams sterrenkundige en priester. Na zijn studies in Doornik en Leuven, behaalde hij na zwerftochten door Europa in 1612 het doctoraat in beide rechten te Orange. Vanaf dat jaar was hij terug in zijn geboorteland en werd bestuurder van een Latijnse school in zijn geboortestad. In 1619 werd hij tot priester gewijd en was hij als dusdanig werkzaam in Geetbets en Herk-de-Stad (1633 tot 1650). Van 1650 tot 1659 was hij officiaal bij de kerkelijke rechtbank te Doornik. Behalve Latijnse verzen en studies over rechtsgeschiedenis (onder andere over het ontstaan van de Salische wetten), chronologie en patristiek, schreef hij voornamelijk over astronomie en fysica. Van jongs af legde hij zich toe op het verzamelen van eclipswaarnemingen. Hij bestudeerde ook zelf zons- en maansverduisteringen, waaronder die van 12 oktober 1605 die hij in de Provence observeerde. Daar deed hij ook cartografisch onderzoek; zo bepaalde hij de breedtegraad van Marseille. Rond 1630 bepaalde hij de afstand tussen de aarde en de zon met de methode van Aristarchus. De waarde die hij bekwam was ongeveer 60% van de ware waarde (243 maal de afstand aarde-maan; de reële waarde is ongeveer 384 maal). Hij deed ook waarnemingen over de manen van Jupiter om de geldigheid van de tweede wet van Kepler te toetsen. Door proeven met lange slingers ontdekte hij dat de slingertijd afhankelijk is van de temperatuur. In een boek uit 1646 ter verklaring van de zogenaamde rode regen(waargenomen in 1608 in Zuid-Frankrijk en in 1646 te Brussel) spreekt hij moderne denkbeelden uit over de constitutie van de aarde en over de maan als oorzaak van de getijden. Hij correspondeerde onder meer met Marin Mersenne, Pierre Gassendi, René Descartes en Constantijn Huygens. Als sterrenkundige was hij een aanhanger van Nicolaas Copernicus, Johannes Kepler en Galileo Galilei. Na het Galilei-proces werd hij echter een tegenstander van de heliocentrische leer. De Antwerpse schilder Peter Paul Rubens behoorde tot zijn vriendenkring en wellicht heeft Rubens de vernieuwing in de sterrenkunde via hem vernomen. In 1658 trok hij zich terug in Gent, waar hij op 87-jarige leeftijd stierf.
Verdere wetenswaardigheden
De maankrater Vendelinus (de gelatiniseerde versie van zijn naam) werd naar hem genoemd. Deze bevindt zich aan de oostelijke rand van Mare Fecunditatis. Een kunstzinnige evocatie van die krater door de Genkse kunstenaar Piet Stockmans, geschonken door het gemeentebestuur van Herk-de-Stad, werd in 2004 aangebracht in het Genkse Europlanetarium als eerbetoon aan Wendelen. Hetzelfde gemeentebestuur van Herk-de-Stad biedt sedert 2013 aan al zijn jonggehuwden een kunstwerkje over Wendelen van de hand van Piet Stockmans aan. Ook dit kunstwerkje evoceert de Wendelenkrater op de maan. In Herk-de-Stad kan men het Wendelenmonument aantreffen in het stedelijk park. In het Wendelenhuis (Ridderstraat 15) heeft waarschijnlijk de wieg van Govaert gestaan. Op de markt werd als aandenken aan Wendelen een meridiaanlijn aangelegd, in steen gekapt door Jos Geusens. De schaduw van de perroen die hiervoor als gnomon dient, duidt daarop het middaguur aan en de datum van de seizoensovergangen. In de Haute-Provence is er op de Montagne de Lure nabij Forcalquier een gedenksteen geplaatst te zijner ere omdat hij er de eerste Franse sterrenwacht heeft opgericht.
Werken
• De Deluvio, 1629, waarin hij in het laatste hoofdstuk het heliocentrisch wereldbeeld verdedigde en
bevestigde dat hij in 1601 zonnevlekken had waargenomen
• Eclipses lunares ab anno 1573 ad 1644 observata, 1644
• De causis naturalibus pluviae purpureae Bruxellensis, 1646
bron: Wikipedia
Gnomon
Op de Markt ligt een middagzonnewijzer of een gnomon. Een gnomon is een verticale stang of zuil waarvan de schaduw op een plat vlak valt, om de hoogte van de zon te bepalen. De lengte en de richting van de schaduw veranderen in de loop van de dag. Een gnomon kan daardoor gebruikt worden om de tijd te meten. Omdat Govaert Wendelen zeker een gnomon moet gebruikt hebben, vond de Wendelenstichting het in 2010 een goed idee om een gnomon te plaatsen ter zijner ere. Na een jaar waarnemingen stond het vast dat het perron, zoals die er stond, een goede gnomon kon zijn zonder te schaden aan zijn functie. Het perron kan door de speciale bouw van De Markthallen het ganse jaar door functioneren als gnomon, ook in de winter met lage zonnestand. Willy Ory maakte de berekeningen. Hij bepaalde de juiste richting van de meridiaanlijn. Ook berekende hij de plaatsen van de schaduw bij de zonnewendes van zomer en winter alsook die van de equinox, dit wil zeggen wanneer dag en nacht even lang zijn in de lente en de herfst. Jos Geusens maakte de meridiaanlijn met windroos en eresaluut aan Wendelen. Op 21 maart 2010 werd de gnomon ingehuldigd. |
Zonnewijzer Op initiatief van de Wendelenstichting van Herk-de-Stad werd in 2011 een zonnewijzer aangebracht in de zuidelijke gevel van de Sint-Martinuskerk van Herk-centrum.Op een oude postkaart staat een huis met een zonnewijzer ten noorden van de kerk. Het was het toenmalige huis bewoond door de familie Vande Kerckhof dat dienst deed als hotel, winkel en post. Vermits Wendelen gebruik maakte van een zonnewijzer voor zijn metingen wilde de Wendelenstichting ook een zonnewijzer plaatsen als verwijzing naar Wendelen. Deze zonnewijzer werd geplaatst op 19 mei 2011 en op 5 juni 2011 ingehuldigd. Op de steen staat de datum van 6 juni 2011, verwijzend naar de geboortedag van Wendelen. De steen meet 82 x 110 cm en is van Vinalmont in de vallei Fonds du Roua. De steenkapper is Jos Geusens. De berekeningen werden gedaan door Willy Ory. De Latijnse tekst die op de steen staat werd door Prof. Em. A. Welkenhuysen opgemaakt : in memorian Pauli Mag. Vangeel + 2004 firminique Med. Doct. Huygen +2009 de studiis Wendelinianis optime meritorum Deze tekst betekent: Ter herinnering aan Meester Paul Vangeel + 2004 Dokter Firmin Huygen + 2009 die zich voor de studies van Wendelen uiterst verdienstelijk hebben gemaakt |
Toeristische dienst
VVV Toerisme Herk-de-Stad vzw
Pikkeleerstraat 14, 3540 Herk-de-Stad
tel. 013 55 38 11 - [email protected]
VVV Toerisme Herk-de-Stad vzw
Pikkeleerstraat 14, 3540 Herk-de-Stad
tel. 013 55 38 11 - [email protected]